حق حبس چیست
حق حبس اختیاری می‌باشد که برای هرکدام از طرفین قرارداد در نظر گرفته شده که با توجه به قرارداد طرفین این حق را دارند که اجرای تعهد خود را مشروط بر اجرایی شدن تعهد طرف دیگر قرارداد کنند. در این مقاله به برسی حق حبس در عقد نکاح و تمام شرایط و موارد آن خواهیم پرداخت.
با استناد بر ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی ; زن میتواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفاء وظائفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بر اینکه مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.
یکی از حقوقی که در قانون مدنی برای زوجه به رسمیت شناخته شده، حق حبس در نکاح می باشد؛ یعنی زوجه می تواند در صورت حال بودن مهر تا دریافت تمام مهر از انجام وظایفی که در مقابل زوج دارد امتناع ورزد.
حق حبس یکی از مباحث حقوقی که خانواده ها در جوامع امروز بسیار با آن سرکار دارند و چگونگی اجراء و انجام تعهدات متقابل زوجین بستگی به این حق دارد که همچنین در این بین موارد سقوط حق حبس از حساسیت بسیار بالایی برخوردار است.
وظایف زناشوئی اختصاصا به معنی تمکین خاص زوجه در مقابل زوج نیست، بلکه زوجه مجاز است تا گرفتن تمام و کمال مهریه خود از تمام وظایف زندگی مشترک مانند سکونت زن در منزل شوهر و قبول کردن وظایف خانه داری و پذیرش شرایط زندگی خودداری نماید.
با توجه به این امر که قانون‌گذار حق حبس را صرفا در قواعد مرتبط به عقد بیع پیش‌بینی نموده است، براساس نظر اکثر حقوق‌دانان این ماده مخصوص بیع نیست و حق حبس در تمام عقود معوض وجود دارد که از آن به نام های احتباس و حق امتناع نیز یاد می‌شود.
حق حبس در قانون مدنی
از زمان های گذشته محاکم در رابطه با بحث حق حبس زوجه با یکدیگر دچار اختلاف نظر بوده اند، نظر اکثر محاکم بر این مبنا بود که فقط تمکین خاص، مسقط حق حبس زوجه می‌باشد؛ اما با توجه به رای وحدت رویه 718 دیوانعالی کشور، دامنه حق حبس زوجه را به مطلق وظائف زناشویی گسترش می دهد، صرف تمکین عام مسقط حق حبس در نکاح است؛ زیرا که به موجب این رای مقصود از کلمه وظائف در مواد 1085 و 1086 مطلق وظائف زناشویی است و باتوجه به اینکه موارد تمکین عام بسیار گسترده است تصور نکاح بدون وجود موارد تمکین عام بسیار مشکل است.
شرایط حق حبس
۱. این حق فقط در عقود معوض قابل اجراست در واقع زمانی که دو تعهد متقابل یکدیگر هستند، این دو تعهد میتواند تعهد به تحویل دو مال در برابر هم باشد مثل عقد بیع یا تعهد به انجام دو کار در برابر هم و یا تعهد به انجام کار در برابر دریافت مال باشد، مثل تعهد به ساختن مجسمه در برابر دریافت پول. در عقود غیرمعوض چون فقط یک تعهد وجود دارد، حق حبس بی‌معنا است.
۲. این حق فقط مربوط به دو تعهد یا دو عوض اصلیِ قرارداد است و نه هر تعهد و الزامِ فرعی. مثلاً در قرارداد اجاره مستأجر میتواند پرداخت اجاره‌بها را موکول به تحویل عین مستأجره کند اما نمیتواند پرداخت اجاره‌بها را موکول به تعمیر لوله‌های خانه که درواقع تعهد فرعیِ موجر(مالک) است، نماید. نمونه‌‌ی دیگر، عقد هبه است.
استثنائات
آیا زن میتواند تا تعیین مهر و تسلیم آن از جانب شوهر از انجام وظایف زناشویی امتناع ورزد؟ با توجه به این امر که حق حبس، قاعده‌ای استثنایی محسوب می‌شود فقط وقتی قابل اعمال است که مهریه در عقد نکاح مشخص شده باشد و مواردی که مهر در عقدنامه تعیین نشده باشد خارج از این موضوع است.
حقوق زوجه در زمان استفاده از حق حبس
1- نمی‌توان زوجه را مجبور به تمکین خاص و ایفای سایر وظایف زناشویی نمود.
۲-در صورتی که مهریه توسط مرد تقسیط شود حق حبس زن تا پایان پرداخت آخرین سکه مهریه پابرجا خواهد بود.
۳-زوجه در مدت استفاده از حق حبس مستحق دریافت نفقه می‌باشد.
۴-در شرایطی که زوج از پرداخت نفقه زوجه در مدت حق حبس خودداری کند زوجه میتواند بر علیه زوج اقامه دعوا کیفری نماید.
سقوط حق حبس زوجه
یکی از مواردی که ممکن است زن باعث اسقاط حق حبس خود بشود آن است که زوجه قبل از آن که درخواست مهریه بنماید از شوهر خود تمکین خاص یا عام کند در صورت وجود این مسئله دیگر زن نمیتواند از حق حبس خود استفاده نماید.
طبق ماده ۱۰۸۶ قانون مدنی: «اگر زن قبل از اخذ مهر، به اختیار خود به ایفاى وظایفى که در مقابل شوهر دارد قیام نمود، دیگر نمى‌تواند از حکم ماده قبل استفاده کند. مع ذالک حقى که براى مطالبه مهر دارد ساقط نخواهد شد.» در این صورت زن فقط مى تواند مهر خود را از شوهر خود مطالبه نماید ولى نمى‌تواند از حق حبس استفاده نماید و از تمکین خوددارى کند. استفاده زن از حق حبس صرفا در صورتی ممکن است که مهریه حال باشد.
بنابراین، اگر مهریه عندالاستطاعه یا موجّل ( زمان دار) باشد، امکان استفاده از این حق وجود ندارد.
سوالات متداول
آیا استفاده از حق حبس برای دو طرف قرارداد قابل اجراست؟
بله، حق حبس اختیاری می‌باشد که برای هرکدام از طرفین قرارداد در نظر گرفته شده که با توجه به قرارداد طرفین این حق را دارند
که اجرای تعهد خود را مشروط بر اجرایی شدن تعهد طرف دیگر قرارداد کنند.
آیا حق حبس زن با اعسار مرد از بین می رود؟
خیر، این حق زوجه با وجود اعسار مرد از بین نخواهد رفت زیرا به هر صورت عدم توانایی زوج برای پرداخت مهریه، حق دریافت مهریه و حق حبس را از زوجه ساقط نخواهد کرد.
در چه حالتی ممکن است حق حبس از زن سلب بشود؟
یکی از مواردی که ممکن است زن باعث اسقاط این حق از خود بشود آن است که زوجه قبل از آن که درخواست مهریه بنماید از شوهر خود تمکین خاص یا عام کند در صورت وجود این مسئله دیگر زن نمیتواند از این حق خود استفاده نماید.
