ایفای ناروا چیست؟
در قانون ایفا کردن از واژه وفا نمودن و انجام یک تعهد گرفته شده است و ناروا زمانی به کار می‌رود که انجام آن تعهد به صورت اشتباه و ناروا رخ‌داده باشد.
به همین دلیل وکیل پایه یک دادگستری مؤسسه فرهنگ تفاهم آن را این‌گونه تعریف می‌کند که ایفای ناروا به این معنا است که شما کاری را در حق شخص مقابل خود انجام داده‌اید با این تصور و نیت که نسبت به او دین دارید، درحالی‌که در واقعیت هیچ دینی به آن فرد ندارید.
به طور نمونه شما مبلغی را به دوست خود پرداخت کرده‌اید به این تصور که به دوست خود آن مبلغ را بدهکار بوده‌اید، اما بعد متوجه می‌شوید که به دوست دیگری بدهکار و مدیون هستید و یا شخص ثالثی دین شما را به اشتباه به همان فردی که به تصور بدهکاری مبلغی را به او داده‌اید، پرداخت کرده و شما را از این موضوع مطلع نکرده است؛ در این حالت است که ایفای ناروا رخ می‌دهد.
ایفای ناروا چه شرایطی باید داشته باشد؟
وکیل مؤسسه حقوقی فرهنگ تفاهم بیان می‌دارد که تحقق و رخ‌دادن ایفای ناروا باید همراه با شرایطی باشد که بدون وجود آن شرایط به هیچ وجه رخ نمی‌دهد که در این جا به آن می‌پردازیم:
- ایفای تعهدی که توسط ایفاکننده متصور شده است.
- ناروا محسوب شدن وفای صورت‌گرفته اعم از آن که فرد مدیون نباشد و یا شرایط مدیون بودن او از بین رفته باشد.
- در ایفای ناروا یا بدون جهت حتماً باید یکی از سه حالت اشتباه، تدلیس، اکراه وجود داشته باشد.
ایفای ناروا چه آثار حقوقی دارد؟
- شخصی که مالی را به ناحق دریافت کرده است، وظیفه دارد بدون هیچ کم‌وکاستی آن را به صاحب اصلی‌اش بازگرداند چرا که عمل او مصداق ایفای ناروا می باشد.
- شخصی که مال را به ناروا گرفته در کنار آن که وظیفه دارد هر آن چه به نادرست دارد به صاحبش بازگرداند باید منافع حاصله استفاده از آن مال را به صاحب مال بدهد، علت این امر این است که در مدتی که مال به‌ناحق دست او بوده و از آن بهره برده است صاحب اصلی مال از منافع آن محروم بوده و در این جا میتواند اجرت‌المثل دریافت نماید، چرا که مال دریافت شده به صورت ایفای ناروا بوده است.
- زمانی که مالی به دست فردی می رسد و آن شخص از عدم حق خود بااطلاع نمی‌باشد در این جا اجبار و الزامی برای پرداخت اجرت‌المثل برای او وجود ندارد و صاحب مال نمی‌تواند او را مجبور به پرداخت اجرت‌المثل ایام تصرف نماید، اما اگر از عدم حق خودآگاهی داشته باشد باید حتماً اجرت را پرداخت و کوتاهی نورزد چرا که در هرصورت ایفای ناروا رخ داده است.
- انجام هرگونه معامله به روی مالی که عنوان ایفای به ناحق دارد عملی غیرنافذ محسوب می‌شود و شخص صاحب مال یا میتواند معامله را رد و مال خود را پس بگیرد، یا این که معامله صورت‌گرفته را تأیید و مبلغ یا همان ثمن معامله را دریافت نماید.
- مسئولیت شخصی که به ایفای ناروا مالک مال و منافع حاصل از آن شده است و در این خصوص هیچ آگاهی ندارد و نمی‌داند که بدون حق آن مال را در دست خود دارد هیچ تفاوتی با شخصی که از عدم حق خودآگاه هست وجود ندارد و اگر ضرری به آن مال وارد شود حتی اگر ناشی از حوادث قهری باشد در این جا فرد مسئول به جبران خسارت وارد شده به مالک اصلی می‌باشد.
ایفای تعهد بدون جهت و مصادیق آن
ایفای ناروا با توجه به آن چه که در قانون مدنی آورده شده است به چند قسم تقسیم می‌شود:
- پرداخت دین به فردی غیر از آن کسی که داین محسوب می‌شود و انجام این عمل به‌طورقطع ناشی از اشتباه و تدلیس میتواند باشد، این امر زمانی رخ می‌دهد که مدیون به اشتباه دین خود را به فردی غیر طلبکار خود بپردازد و ایفای ناروا در این جا رخ دهد. به طور مثال شما اشتباها مبلغی را به شماره حساب فردی غیر از طلبکار واریز نمایید در این جا این عمل انجام شده ایفای ناروا محسوب می‌شود و شما می‌توانید پول خود را پس بگیرید.
- ادای دین از سوی فردی به غیر از خود مدیون (شخص ثالث) با تصور این که مدیون می‌باشد، در این حالت نیز ایفا بی جهت رخ‌داده (ایفای ناروا) و فردی که خود را اشتباها مدیون می‌دانسته حق گرفتن مال خود را دارد، البته این در حالتی است که او از مدیون نبودن خود با اطلاع نباشد چرا که اگر این موضوع را بداند، حق رجوع به گیرنده مال و یا مدیون اصلی را ندارد مگر این که خود مدیون اصلی آن مال را به او بدهد.
- پرداخت دین در ایفای ناروا حالتی که اصلاً از ابتدا دینی نبوده است یا این که آن دین به دلایلی نظیر پرداخت آن توسط فرد دیگر و یا پرداخت کردن دین توسط خود شخص مدیون از قبل از بین رفته باشد.
ایفای ناروا در قانون مدنی
در قانون مدنی به بحث ایفای ناروا اشاره شده است که به تصریح به آن خواهیم پرداخت:
- ماده 301 قانون مدنی در ایفای ناروا بیان داشته است که هرگاه کسی عمداً یا از روی اشتباه به چیزی که حق او نبوده دست بیابد باید آن را به مالک مال استرداد نماید.
- ماده 302 قانون مدنی نیز بیان داشته است که هرگاه کسی خود را اشتباها مدیون بداند و دینی را ادا نماید، این حق برای او وجود دارد که آن چرا که داده از گیرنده مال تحویل بگیرد.
- ماده 303 قانون مدنی در ایفای ناروا بیان داشته است که هرگاه کسی مالی را بدون آن که حقی نسبت به آن داشته باشد، دریافت کرده باشد نسبت به خود مال و منافع آن در حکم ضامن محسوب شده و آگاهی و عدم آگاهی او مانعی برای ضامن بودن او نمی‌باشد.
- ماده 304 قانون مدنی در این خصوص می‌گوید که اگر شخصی خود را نسبت به مال دریافتی محق می‌دانسته در صورتی که در واقع همچین چیزی نبوده و نسبت به آن مال معامله‌ای انجام دهد، این معامله فضولی محسوب شده و قوانین و احکامی برای آن وجود دارد.
- ماده 265 قانون مدنی در خصوص ایفای ناروا یا پرداخت بدون دلیل بیان می‌دارد که دادن مال به دیگری نشان از عدم تبرع دارد به این دلیل اگر شخصی چیزی را به کسی بدهد که نسبت به آن دین وجود نداشته است و قرضی نبوده باشد میتواند آن را استرداد نماید.
سؤالات متداول
ایفا دین توسط غیر مدیون نیز جایز است؟
بله غیر مدیون میتواند حتی بدون اجازه از مدیون، دینی که او بر گردن خود دارد را ادا نماید.
در ایفای تعهد چه مواردی باید رعایت شود تا محقق شود؟
در ایفا تعهد شخص دهنده مال باید مالک آن و یا صاحب اذن از جانب مالک باشد، اهلیت نیز از جمله موارد مهم محسوب می‌شود.
شخصی که به شکل ایفای ناروا و ناحق صاحب مال شده باید آن مال را به چه کسی بازگرداند؟
شخص گیرنده باید مال را به خود داین و یا شخصی که وکالت در تأدیه دارد تحویل دهد و تحویل مال به اشخاص دیگر صرفاً با اذن داین امکان‌پذیر خواهد بود.
غیر مدیون چه زمانی حق مراجعه به مدیون را برای گرفتن مالی که در ایفای ناروا پرداخت کرده دارد؟
زمانی که با اذن از مدیون این کار را کرده باشد، در غیر این صورت و در حالت عدم اذن اجازه مراجعه ندارد.
اگر صاحب مال از قبول مال امتناع ورزد، شخص گیرنده مال در ایفای ناروا باید چه اقدامی انجام دهد؟
در این جا گیرنده مال باید آن را به حاکم یا قائممقام او بدهد و از آن تاریخ او دیگر هیچ مسئولیتی نسبت به مال تحویل داده شده ندارد.
